Door: André R.M. Pakosie
(Archief: André R.M. Pakosie/Marron Instituut Stichting Sabanapeti)
De reis terug
Door in de 18e eeuw rechtsgeldigheid van hun vrijheid af te dwingen, waren de Marrons in staat hun Afrikaanse cultuur in vrijheid te behouden en die naar eigen inzicht verder te ontwikkelen. Tot op heden, na ruim driehonderd en eenenzeventig jaar sinds hun voorouders uit Afrika werden gerukt en ondanks de slavernij, zijn tal van aspecten van de verschillende Afrikaanse culturen terug te vinden in de Marronculturen. Dat hebben de Gaanman van vier van de zes Marrongemeenschappen al kunnen vaststellen – Gazon Matodja (†) van de Okanisi, Agbago Aboikoni (†) van de Saamaka, Abone Lafantie (†) van de Matawai en Cornelis Foster (†) van de Pamaka – toen zij in 1970 als eerste Marrons de West-Afrikaanse landen Ghana, Nigeria, Togo en Benin bezochten.
Ook ikzelf heb tijdens mijn reizen naar o.a. Ghana en Nigeria én in mijn contacten met mensen uit verschillende Afrikaanse landen gezien, hoeveel in ieder geval de Okanisi Marrons van hun Afrikaanse erfgoed hebben bewaard: onder andere op het gebied van de maatschappelijke ordening, de religie, de drum, de symbolen en de taal.
Matrilineaire ordening
De Okanisi is een etnische Marrongroep die is opgebouwd uit verschillende subgroepen, de Lo, die weer zijn onderverdeeld in Beë: de matrilinie. Net als de andere Marrongemeenschappen in Suriname en Frans-Guyana, en de Asante (Akan) in Ghana, kennen de Okanisi Marrons namelijk een matrilineaire ordening in hun maatschappelijke bestel: kinderen worden gerekend in de lijn van de moeder. Deze moederlijn, Beë bij de Okanisi, en Abusua (lees: abusiya) bij de Asante is een familiesysteem dat is gegroepeerd rond eenzelfde Gaanmmafubeë (de vrouw uit wie de groep voortkomt) in de moederlijn. En zowel bij de Okanisi als bij de Asante vindt de erfopvolging in de gezagsfuncties plaats in de Beë respectievelijk de Abusua.
Ook de indeling van de gezagsstructuur in de Okanisi Marronsamenleving vertoont overeenkomsten met die van de Akan. Met behulp van een schema van de gezagsstructuur bij de Akan door Dr. Kwame Nimako (zelf afkomstig uit Ghana), kan onderstaande vergelijking worden gemaakt:
| Okanisi | Ashanti (Akan) |
| 1. Gaanman (koning van het Okanisi volk) | 1. Asantehene (koning van het Ashante volk) |
| 2. Edekabiten (hoogste kabiten in een regio) | 2. Omanhene (opperste hoofdman) |
| 3. (Gaán) Kabiten (1e hoofd van een dorpsgemeenschap) | 3. Ohene (hoofdman van een dorp) |
| 4. (Pikin)Kabiten (2e hoofd van een dorp) | 4. Odikro (dorpsbeheerder) |
| 5. Basiya (assistent van de Kabiten) | 5. Okyene (woordvoerder van het gezag) |
Naamgeving
| Okanisi | Akan |
| Zondag | Kwasi | Kwasida (Kwasiba) | Kwasi | Akwasiba |
| Maandag | Kodyo | Adyuba | Kodyo | Adwoa |
| Dinsdag | Kwamina | Abeni (Abena) | Kwabena | Abena |
| Woensdag | Kwaku | Akuba | Kwaku | Akua |
| Donderdag | Yaw | Yaba | Yaw | Yaa |
| Vrijdag | Kofi | Afi (Afiba) | Kofi | Afua |
| Zaterdag | Kwaami | Amba (Ama) | Kwame | Ama |
De Okanisi Marrons lijken ook veel van namen uit de Afrikaanse herkomst te hebben behouden. Bij een deel van de Okanisi Marrongemeenschap was het vroeger gebruikelijk, zoals ook nu nog bij de Asante (Akan) in Ghana, dat het kind de naam draagt van de dag waarop hij/zij is geboren. Tussen de dagnamen zoals die bekend staan bij de Okanisi Marrons en bij de Asante (Akan) zijn opvallende gelijkenissen te bespeuren. Voor uitgebreider informatie verwijs ik naar het boek van André R.M. Pakosie, getiteld: ‘Okanisi Marron onomastiek. Van Yaw tot Kenrich Van Abeni tot Ruth. Een studie naar de betekenis, oorsprong en verspreiding van de Surinaamse Okanisi Marron (traditionele) persoonsnamen’.
Tot slot zijn er veel (andere) woorden in het Okanisi te vinden waarin een duidelijke Akan (Twi-) invloed is aan te wijzen. Net als bij de namen hierboven heb ik weliswaar geen fonetische vergelijking gemaakt – dat wil zeggen een vergelijking van de manier waarop men de woorden precies uitsprak – maar de lijst van Akan woorden zoals deze voor mij werd opgeschreven vertoont hoe dan ook een grote overlap met mijn eigen Okanisi woordenlijst.
| Okanisi | Akan |
| Ankuuma | Ankoma (laatste kind |
| Mensa | Mensah (derde zoon) |
| Afaama | Mframa (de wind) |
| Anainsi | Ananse (spin) |
| Awali | Oware (een spel) |
| Komfo | Komfo (spirituele leider) |
| Antama | Ntama (kleed) |
| Akeesuwa | Kesua (ei) |
| Opete | Opete (gier) |
| Akwaamba | Akwaaba (welkom) |
| Adya | Ogya (vuur) |
| Bantifo (een godheid) | Bayifo (menselijke vampier |
Rechtstreekse afstemming?
Behalve met de Asante heeft de Okanisi cultuur ook veel elementen gemeen met bijvoorbeeld de Yoruba uit Nigeria. Toch bewijst dit alles niet dat de Okanisi rechtstreeks en exclusief afstammen van de Asante (Akan) uit Ghana en/of de Yoruba uit Nigeria. Op de slavenplantages en in de nieuwe gemeenschappen in de oerwouden van Suriname hebben de verschillende Afrikaanse etniciteiten elkaar sterk beïnvloed. Daarbij kwam het ook voor dat op een bepaalde plantage de ene (cultuur)groep dominanter was ten opzichte van de andere. Niettemin geven de gevonden overeenkomsten aan dat onderzoek in de richting heel vruchtbaar kan zijn.
Bibliografie:
2019
Pakosie, André R.M.; Okanisi Marron onomastiek. Van Yaw tot Kenrich Van Abeni tot Ruth. Een studie naar de betekenis, oorsprong en verspreiding van de Surinaamse Okanisi Marron (traditionele) persoonsnamen’
1999
Dubelaar, C.N. en André R.M. Pakosie; Het Afakaschrift van de Tapanahoni rivier in Suriname. Bronnen voor de studie van Suriname (BSS) 21, 1999.
1996
Pakosie, André R.M.; Maroon leadership and the Surinamese state (1760-1990)’. In: Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law, no. 37-38 (1996, pp 263-277.
2000
Pakosie, André R.M.; Een etymologische zoektocht naar Afrikaanse woorden in de Ndyuka taal. In: Siboga, jrg. 10 nr. 2, 2000, pp 2-12.
1974
De Groot, Silvia W.; Surinaamse Granmans in Afrika: vier grootopperhoofden bezoeken het land van bun voorouders. Het Spectrum 1974.
Heel leerrijk!